Borsa denince birçok yatırımcının aklına hisse senedi ve ticaret borsalar gelir bununla birlikte çok fazla borsa türü ve bu borsaların birbirinden farklı özellikleri vardır.
Borsa türlerini ve özelliklerini anlatmadan önce borsa nedir tanımını yapalım. Borsa, arz ve talebin ya da fon fazlası olan ile fon eksiği olanların veya alıcı ve satıcının belirli bir organizasyon içinde komisyoncu ya da aracılar vasıtasıyla bir araya geldikleri bir piyasadır.
Borsalar hisse senetleri, tahvil ve bono, döviz, emtia, canlı hayvan, zirai ürün, maden gibi çok çeşitli ticari malın spot veya vadeli olarak alınıp satıldığı piyasalar olarak türlere ayrılır. Tabi bu arada spot ve vadeli borsalar olarak da ayrışmaktadır. Mesela; Borsa İstanbul Pay Piyasası spot bir borsa iken Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası vadeli bir piyasadır.
Bu dinamiklere bağlı olarak borsa türlerini ve özelliklerini öncelikle işlem gören finansal enstrümanlara göre sonra vadelerine göre inceleyelim.
İşlem gören ürünlere göre borsa türleri
Menkul Kıymet Borsaları
Hisse senetleri, endeksler, tahvil ve bonolar, yatırım ortaklıkları, gayrimenkul ortaklıkları, finansman bonoları daha geniş ifade ile menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsalar menkul kıymet borsalarıdır. Menkul kıymet borsaları kanunlara göre faaliyet gösterir, işlem gören ürünler standart özelliktedir. Menkul kıymet borsaları da birincil ve ikincil piyasalar olarak adlandırılır. Birincil piyasada ilk halka arzlar gerçekleşirken ikincil piyasada halka arz olmuş hisseler işlem görür
Ticari mal borsası
Ticari mal borsalarında ticari değeri olan malların el değiştirdiği borsalardır. Ticari borsalarda belirli kanunlara göre faaliyet gösterir ve fiyatlar arz ve talebe göre oluşur. Hammadde, tarım, gıda, hammadde, mineraller ve de diğer doğal ürünler ticari borsalarda işlem görür Türkiye’de ticaret borsaları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne (TOBB) bağlı kuruluşlardır
Vadeli (futures) borsaları
Vadeli (futures) borsalar, spot piyasada işlem gören finansal ürünlerin dayanak varlık olduğu türev ürünlerin işlem gördüğü borsalardır. Vadeli işlem sözleşmeleri, opsiyonlar, varyantlar, cfd’ler türetilmiş sentetik finansal ürünler genellikle bu borsalarda işlem görürler. Vadeli borsalar genellikle kaldıraçlı piyasalardır, çift yönlü işlem avantajları mevcuttur. VİOP, vadeli işlem borsalarına Türkiye örneğidir.
Borsaların ortak özellikleri
Şeffaflık; işlem gören ürünlerin özellikleri, alıcılar, satıcılar, yapılan tüm işlemler, piyasanın işleyişi, hisse senedi işlem gören şirketlerin tüm bilgileri, finansal tabloları dahil yatırımcının yatırım kararını/ kar/zararını etkileyecek tüm bilgiler tüm yatırımcıların erişimine açıktır
Takas edilebilirlik; borsada işlem gören yüne tüm ürünler kolayca takas edilebilir ve alım veya satım yoluyla el değiştirebilir.
Likidite; borsalarda işlem gören ürünler genellikle birbirine yakın fiyat kademelerinde kolayca el değiştirebilir.
Organize piyasalar; borsaların diğer ortak özelliği kanun koyucu tarafından denetlenirler. Borsanın faaliyet kapsamı, piyasa işleyiş özellikleri, piyasada işlem gören enstrümanların tanımları, işlem koşulları, sektör çalışanların nitelikleri, işlemlere aracılık eden aracı kurumların mali/teknolojik alt yapıları gibi birçok veya unsuru ve dinamiği ilgili ülkenin kanun koyucuları tarafından düzenlenmiştir.
Dünyaca ünlü borsalar
New York Menkul Kıymetler Borsası
Londra Menkul Kıymetler Borsası
Hong Kong Menkul Kıymetler Borsası
Tokyo Menkul Kıymetler Borsası
Amsterdam / Paris / Lizbon / Brüksel Borsası (Euronext)
Frankfurt Kıymetli Kağıt Borsası
Toronto Menkul Kıymetler Borsası
İsviçre Borsası
Borsa türleri ve özellikleri konusunda daha fazla bilgi edinmek, daha bilinçli yatırımlar gerçekleştirmek ya da diğer borsalardaki yatırım fırsatları hakkında daha fazla bilgi almak için sektörün ödüllü ve lider kurumu GCM Menkul Kıymetler’in web adresi www.gcmyatirim.com.tr/viop/ adresini ziyaret edebilirsiniz.
